سل (Tuberculosis) چیست؟

سل از دسته بیماری‌های عفونی است که در اثر مایکوباکتریوم‌های سلی ایجاد می‌گردد. این بیماری می‌تواند تمامی اعضای بدن انسان را درگیر کند و آن­‌ها را به این بیماری مبتلا نماید. شایع‌ترین شکل این بیماری، سل ریوی می‌باشد.

میکروب عامل این ایجادکننده این بیماری از طریق راه‌های تنفسی منتقل می‌شود. این میکروب با وارد شدن به ریه‌ها، ضایعه اولیه را ایجاد می‌کنند. این بیماری از طریق جریان خون و عروق لنفاوی می‌تواند مستقیما به دیگر قسمت‌های بدن راه یابد و اعضای دیگر را درگیر کند.

این بیماری دارای دو نوع

انواع بیماری سل

این بیماری دارای دو نوع عفونت متفاوت است. عفونت پنهان و عفونت فعال که در ادامه به بررسی هر یک از این دو نوع می‌پردازیم:

• سل فعال: در صورتی که عفونت فعال به بدن بیمار سرایت کند، باعث بروز نشانه‌هایی در بدن می‌شود. فعال این بیماری مسری است و می‌تواند به بدن دیگران سرایت کند.
• سل پنهان: در حالت پنهان بیماری، باکتری به شکل غیر فعال در بدن باقی می‌ماند. علاوه بر اینکه عفونت پنهان مسری نیست، هیچ نشانه‌‌ای هم در بدن انسان به جای نمی‌گذارد. در صورتی که نوع  پنهان این بیماری درمان نشود ممکن است به نوع فعال این بیماری تبدیل گردد.

طبق تحقیقات انجام شده در خصوص این بیماری، حدود یک سوم جمعیت جهان به نوع پنهان این بیماری مبتلا هستند. در این میان ۱۰ درصد از موارد عفونت پنهان، فعال می‌گردند. معمولاً افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر در خطر ابتلا به بیماری سل قرار می‌گیرند بیماران مبتلا به ایدز، سوء تغذیه و افراد سیگاری از دست افرادی هستند که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند.

علائم بیماری سل

در صورتی که افراد به نوع پنهان این بیماری مبتلا شده باشند، هیچ علامتی را در بدن خود مشاهده نمی‌کنند. اما اگر فردی مبتلا به بیماری سل فعال باشد، ممکن است چنین علائمی را در بدن خود مشاهده نماید:

• سرفه همراه با مخاط و خون
• کاهش وزن
• خستگی
• بی‌ اشتهایی
• تعریق شبانه
• تب و لرز

در صورتی که این بیماری در بدن پیشرفت کند و درمان نشود می تواند باعث بروز علائم زیر در دیگر نقاط بدن انسان شود:

• درد استخوان: از آنجا که این بیماری، استخوان‌های بدن را درگیر می‌کند می تواند منجر به ایجاد درد در ناحیه ستون فقرات شود. بیماری سل با تخریب مفاصل انسان باعث بروز درد در ناحیه مفاصل و استخوان‌ها می‌شود.
• درد کبد و کلیه: از آنجا که بیماری سل در عملکرد سم زدایی کبد و کلیه‌ها اختلال ایجاد می‌کند، می‌تواند باعث شود که در ادرار فرد مبتلا، خون دیده شود. همچنین این بیماری می‌تواند باعث ایجاد درد در کبد و کلیه‌های فرد گردد.
• بیماری قلبی: سل می‌تواند روی قلب انسان اثر بگذارد. در صورتی که این بیماری قلب را درگیر کند، قلب توانایی خود را برای پمپاژ خون از دست می‌دهد. این بیماری می‌تواند انسان را به بیماری مرگباری به نام تامپوناد قلبی مبتلا نماید. بیماری تامپوناد قلبی باعث می‌شود مایع در قلب جمع گردد و خون به همه قسمت‌های قلب نرسد.

اما بهتر است برای اطمنیان از اینکه این علائم مربوط به بیماری سل می باشد با بهترین دکتر عفونی انلاین تلفنی و یا متنی مشورت بگیرید.

تشخیص بیماری سل

برای تشخیص این بیماری، پزشک با استفاده از استریوسکوپ صدای ریه­‌ی فرد را گوش می‌دهد. پزشک برای اینکه مطمئن شود گره‌های لنفاوی متورم شده اند یا خیر، گره‌های لنفاوی فرد بیمار را معاینه می‌کند. متداول‌ترین راه تشخیص این بیماری، آزمایش پوستی می‌باشد. در این آزمایش مقداری از عصاره باکتری سل به بازوی فرد تزریق می گردد.

پس از دو سه روز پزشک، ناحیه تزریق را بررسی می‌نماید. در صورتی که در ناحیه تزریق برآمدگی سفت و قرمز رنگ ایجاد شده باشد، ممکن است فرد به این بیماری مبتلا باشد. باید توجه داشته باشید که آزمایش پوستی کاملاً دقیق نیست و می‌تواند جواب مثبت یا منفی را به پزشک اشتباه نشان دهد.

• آزمایش خون
• آزمایش خلط
• رادیوگرافی از قفسه سینه از دیگر آزمایش‌های جایگزین آزمایش پوستی می‌باشند.

تشخیص بیماری سل مقاوم یا MDR از نوع معمولی این بیماری سخت‌تر است. لازم به ذکر است که تشخیص این بیماری در کودکان نیز سخت‌تر و دشوارتر از بزرگسالان است.

درمان بیماری سل

در بسیاری از موارد پزشک برای فرد مبتلا به این بیماری، آنتی بیوتیک تجویز می‌کند. پزشک در طول درمان بیمار، سلامت عمومی، نوع و محل عفونت بیمار را بررسی می کند و با توجه به مقاومت احتمالی فرد نسبت به دارو، نوع آنتی بیوتیک را مشخص می‌نماید.

افرادی که به بیماری سل پنهان مبتلا هستند برای درمان به یک نوع آنتی بیوتیک نیاز دارند. اما معمولا برای افراد مبتلا به نوع فعال بیماری، چند نوع دارو تجویز می‌شود. افرادی که به نوع فعال این بیماری مبتلا هستند لازم است برای مدتی طولانی از آنتی بیوتیک تجویز شده استفاده نمایند. معمولا طول درمان استاندارد بیماری سل به یک دوره شش ماهه مصرف آنتی بیوتیک نیاز دارد.

عوارض جانبی داروهای تجویز شده برای درمان این بیماری بسیار نادر است. اما ممکن است به کبد برخی از افراد آسیب وارد گردد. در صورتی که هر یک از علائم زیر را پس از مصرف دارو آنتی بیوتیک مشاهده نمودید حتماً با پزشک خود صحبت نمایید:

• تب
• یرقان
• استفراغ
• حالت تهوع
• تیرگی ادرار
• بی اشتهایی

حتما باید توجه کنید که کامل کردن دوره درمان اهمیت بسیار زیادی دارد. حتی در صورتی که علائم بیماری در بدن شما از بین رفته است، لازم است مصرف داروها را قطع نکنید. در صورتی که باکتری در طول دوره درمان، سالم بماند می تواند در برابر داروهای تجویز شده مقاوم شود و در آینده به بیماری سل مقاوم تبدیل گردد.

همانطور که گفته شد به طور معمول برای درمان این بیماری از آنتی بیوتیک استفاده می‌شود. اما با توجه به نوع بیماری ممکن است داروهای دیگری نیز تجویز شود.

درمان سل پنهان یا نهفته

برای درمان نوع نهفته یا پنهان این بیماری داروی ریفامپین استفاده می‌شود. بسته به داروهایی که برای درمان سل نهفته تجویز می‌شود، ممکن است مدت زمان درمان نوع پنهان یا نهفته این بیماری ۳ الی ۹ ماه به طول بینجامد.

افرادی که به نوع نهفته این بیماری مبتلا می‌شوند تحت درمان قرار می‌گیرند تا از پیشرفت عفونت داخل بدن و تبدیل بیماری به سل فعال جلوگیری شود. پزشک برای اطلاع از وضعیت بیمار با انجام آزمایشات منظم میزان عفونت درون بدن بیمار را بررسی می‌نماید.

درمان سل در فاز اول بیماری

زمانی که فرد به تازگی به این بیماری مبتلا شده است، طی یک دوره ۶ ماهه تحت درمان قرار می‌گیرد. در دو ماه اول از آنتی‌بیوتیک­‌هایی حاوی پیرازینامید و ایزونیازید استفاده می‌شود. در صورتی که به بدن فرد نسبت به ایزونیازید مقاومت نشان دهد، در چهار ماه دوم درمان از داروی اتامبوتول استفاده می‌شود و جایگزین ایزونیازید می‌گردد.

 درمان سل عود کننده

برای درمان بیماری سل عودکننده لازم است که قبل از تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها، به منظور تعیین حساسیت نسبت به آنتی‌بیوتیک آزمایش‌هایی صورت می‌گیرد. در صورتی که عفونت مقاوم باشد لازم است به مدت ۱۸ تا ۲۴ ماه فرد بیمار حداقل از چهار نوع آنتی‌بیوتیک استفاده کند.

آیا بیماری سل واگیردار است؟

از آنجا که علت اصلی ایجاد این بیماری، باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس می‌باشد، می‌تواند به راحتی از راه‌های مختلف در هوا منتشر شود. در صورتی که فرد مبتلا، سرفه کند یا عطسه بزند می تواند این باکتری را در هوا منتشر نماید.

باکتری این بیماری به آسانی در هوا منتشر می‌شود اما نمی‌تواند به راحتی فرد را بیمار کند. معمولاً افرادی که با فرد مبتلا به بیماری سل زندگی می‌کنند یا در یک محل مشترک با او کار می‌کنند، ممکن است در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار گیرند. در صورتی که افراد حداقل دو هفته تحت درمان قرار گیرند دیگر ناقل بیماری نمی‌باشند.

پیشگیری از ابتلا به بیماری سل

بهترین راه برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری، حضور نیافتن در محلی است که بیمار در آنجا قرار دارد. بهتر است فرد مبتلا برای پوشاندن کامل دهان خود از ماسک استفاده کند. افراد می‌توانند برای جلوگیری از گسترش باکتری ایجاد کننده سل در هوا، از سیستم تهویه استفاده نمایند.

• واکسن ب ث ژ: واکسن باسیل کالمت گورین با نام واکسن ب ث ژ نیز شناخته می‌شود و برای پیشگیری از ابتلا به سل استفاده می گردد.
  این واکسن از باسیل ضعیف شده بیماری سل گاوی ساخته می شود و نام آن برگرفته از کاشفین این واکسن یعنی آلبرت کالمنت و کامل گرین می‌باشد.
  واکسن ب ث ژ می‌تواند برای یک دوره ۱۵ ساله فرد را از ابتلا به این بیماری محافظت نماید. با توجه به جغرافیای انسانی و آزمایشگاهی میزان قدرت اثر این واکسن متفاوت می‌باشد.
  در کشورهای مختلف این واکسن به بدن کودکان تزریق می‌شود و از ابتلای آنان به این بیماری جلوگیری می کند. این در حالی است که در کشور آمریکا مصرف عمومی واکسن ب ث ژ توصیه نمی‌گردد. واکسن ب ث ژ در بزرگسالان تاثیر چندانی ندارد و حتی می‌تواند به روی نتایج آزمایش پوستی تاثیر بگذارد.
  واکسیناسیون  ب ث ژ وجود ندارد، بعضی از کشورها فقط استفاده از آن را توصیه می‌کنند و برخی دیگر که برنامه‌های ایمن‌سازی را اجرا کرده‌اند.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری سل هستند؟

همانطور که اشاره شد افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر در معرض خطر ابتلا به سل فعال قرار می‌گیرند. مصرف تنباکو می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را در افراد افزایش دهد. تقریبا ۸ درصد از موارد ابتلاء به سل، به دلیل مصرف دخانیات می‌باشد.

افراد زیر نیز ممکن است به بیماری سل مبتلا گردند:

• دیابت
• بیماری شدید کلیه
• سرطان‌های سر و گردن
• درمان‌های سرطان مانند شیمی درمانی
• وزن بدن کم و تغذیه نامناسب
• افرادی که داروهایی برای پیوند اعضا مصرف می‌کنند.
• افرادی که از داروهای خاصی برای درمان آرتریت روماتوئید، بیماری کرون و پسوریازیس استفاده می کنند.
• نوزادان و کودکان خردسال

مسافرت به کشورهایی است که در آنها این بیماری بسیار شایع و رایج است می تواند احتمال ابتلای افراد به این بیماری را افزایش دهد. در ادامه به بررسی کشورهایی که بیشترین آمار ابتلا به این بیماری را دارند می‌پردازیم:

• آفریقا
• افغانستان
• پاکستان
• هندوستان
• بنگلادش
• اندونزی
• چین
• فیلیپین
• ویتنام
• روسیه
• آمریکای شمالی

درمان گیاهی‌بیماری سل

• سیر: سولفوریک موجود در گیاه سیر باعث می‌شود که میکروب و باکتری‌های مضر از بین بروند. خاصیت ضد باکتریایی و آلیسین موجود در این گیاه مانع رشد باکتری عامل ایجاد کننده سل می‌شود. شما می‌توانید مقداری سیر له شده را به همراه یک فنجان شیر جوشانده میل فرمایید. لازم است که از مخلوط شیر و سیر به مدت چند ماه استفاده کنید.
• پرتقال‌: میوه پرتقال به دلیل داشتن مواد معدنی می‌تواند برای درمان این بیماری مفید واقع گردد. مصرف آب پرتقال باعث می‌شود که ایمنی بدن افزایش یابد. شما می‌توانید یک لیوان آب پرتقال تازه را به همراه کمی نمک و یک قاشق غذاخوری عسل مخلوط نمایید و دوبار در روز از آن مصرف کنید.
• موز:مواد مغذی و کلسیم موجود در میوه موز باعث می‌شود که سیستم ایمنی بدن تقویت شود. این میوه می‌تواند به کاهش سرفه و تب کمک شایانی کند. شما می‌توانید روزانه یک عدد موز را به صورت خام مصرف نمایید.
• نعناع: از آنجا که گیاه نعنا دارای خواص ضدباکتری می‌باشد، برای درمان این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد. نعناع ارگان‌های مختلف بدن را احیا می‌کند و باعث جلوگیری از ایجاد عوارض جانبی خطرناک داروهای درمان بیماری سل در بدن می‌شود. یک قاشق چای خوری آب نعناع را به همراه یک قاشق چای خوری عسل و سرکه و نصف فنجان آب هویج مخلوط نمایید. هر چند ساعت یکبار مقداری از این محلول را بنوشید.
• چای سبز: آنتی اکسیدان موجود در چای سبز باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود. چای سبز دارای  ترکیبات پلی فنل است. این ترکیبات از تکثیر باکتری ایجادکننده این بیماری جلوگیری می‌کنند. شما می‌توانید چای سبز را از بازار خریداری کرده و روزانه از دمنوش آن استفاده نمایید.