دستگاه گردش خون وظیفه اصلیتهیه و تامین مواد لازم برای ادامه روند هایزیستی تمام سلول ها بدن ودفع مواد زاید ناشیاز متابولیسم سلولی را در مسیر هایدفعی مناسببر عهده دارد .دستگاه گردش خون از قلب و عروق تشکیل شده است.
دستگاه گردش خون و قلب
دستگاه گردش خون (یا دستگاه قلبی عروقی) مواد غذایی، گازها و مواد زاید را به سلول ها داخل و از آنها خارج می کند، با بیماری ها مبارزه می نماید و به تثبیت دما و pH خون کمک می کند. دستگاه گردش خون انسان و سایر مهره داران بسته است (یعنی خون، هرگز شبکه سرخرگی، سیاهرگی و مویرگی را ترک نمی کند). اجزای اصلی دستگاه گردش خون انسان عبارتند از: قلب، خون و رگ ها خونی. گردش خون از دو نوع تشکیل می شود: گردش خون ریوی (که به شکل یک حلقه از ریه ها عبور می کند و در این قسمت اکسیژن گیری می نماید) و گردش خون سیستمیک (که به شکل یک «حلقه» در تمام قسمت های دیگر بدن جریان می یابد و خون دارای اکسیژن را در اختیار اعضای مختلف قرار می دهد و سپس خون بدون اکسیژن را به قلب بر می گرداند.)
دو نوع مایع به وسیله ی دستگاه گردش خون در بدن به حرکت در می آید: خون و لنف.
خون، قلب و رگ های خونی، دستگاه قلبی عروقی را می سازند و لنف و رگ ها و گره های لنفاوی، دستگاه لنفاوی را تشکیل می دهند. دستگاه قلبی عروقی و دستگاه لنفاوی، در مجموع دستگاه گردش خون را می سازند.
گردش خون سیستمیک
گردش خون سیستمیک به بخشی از دستگاه قلبی عروقی گفته می شود که خون اکسیژن دار را از قلب به بدن می رساند و خون بدون اکسیژن را به قلب بر می گرداند. همیشه سرخرگ ها خون را بدون توجه به اکسیژن دار بودن یا نبودن از قلب دور می کنند و سیاهرگ ها خون را به قلب باز می گردانند. به طور کلی، سرخرگ ها، خون اکسیژن دار را به بافت ها می برند و سیاهرگ ها خون بدون اکسیژن را به قلب بر می گردانند. در رگ های ریوی، عکس این جریان گردش خون صورت می گیرد یعنی سرخرگ ریوی خون بدون اکسیژن را از قلب به ریه ها می رساند و خون اکسیژن دار به وسیله سیاهرگ ریوی به قلب پمپ می شود. خون در بدن به گردش در می آید و اکسیژن مواد غذایی از خون به سلول های اطراف مویرگ ها و دی اکسید کربن از سلول های مویرگی به داخل خون منتشر می شوند.
گردش خون ریوی
گردش خون ریوی بخشی از دستگاه قلبی عروقی است که خون بدون اکسیژن را از قلب به ریه ها می برد و خون اکسیژن دار شده را به قلب باز می گرداند. خون دارای اکسیژن وارد دهلیز راست قلب می شود و به داخل بطن راست قلب جریان می یابد و از آنجا به وسیله سرخرگ های ریوی به ریه ها می رود. سیاهرگ های ریوی، خونی را که سرشار از اکسیژن شده است به دهلیز چپ قلب بر می گرداند و سپس خون از دهلیز چپ به بطن چپ قلب می رود و از آنجا به وسیله ی سرخرگ آئورت به تمام بدن می رسد. گردش خون ریوی که از رگ های کرونر (اکلیلی) قلب تشکیل می شود، خون را به عضلات خود قلب می رساند.
روش های تعیین کار قلب و دستگاه گردش خون
با استفاده از:
- الکتروکاردیوگرام (نوار قلبی که الکتروفیزیولوژی قلب را مشخص می سازد)
- گوشی پزشکی (استتوسکوپ، stethoscope)
- دستگاه فشار سنج (اسفیگمومانومتر؛ sphygmomanometer)
- ضربان سنج (پالس متر pulsmeter که عملکرد قلبی شامل سرعت ضربان و ریتم قلب و ضربان های نامنظم را مشخص می کند)
- معاینه نبض (که معمولاً برای تعیین ضربان قلب در موارد موجود نبودن بیماری های قلبی خاص به کار می رود)
- آزمایش سفید شدن بستر ناخن (که برای تعیین چگونگی خون رسانی به اعضا انجام می شود)
نحوه کار قلب و دستگاه گردش خونو فشار خون را تعیین می کنند.
قلب در هر دقيقه حدود پنج ليتر خون را از بدن عبور مى‌دهد و اکسيژن و مواد مغذّى را براى حفظ کارکردهاى بدن منتقل مى‌کند. قلب همان‌طور که در شکل نشان داده شده است اساساً يک تلمبهٔ چهار حفره‌اى است. خون ورديدى بدن به حفرهٔ فوقانى راست (دهليز راست) وارد مى‌شود و از آنجا به بطن راست جريان مى‌يابد. بطن راست خون را از طريق شريان ريوى به ريه‌ها تلمبه مى‌کند. در ريه‌ها دى‌اکسيدکربن آزاد و اکسيژن جذب مى‌شود. خون تازهٔ اکسيژن‌دار از طريق وريدهاى ريوى به دهليز چپ باز مى‌گردد و از آنجا به بطن چپ جريان مى‌يابد.
بطن چپ خون اکسيژن‌دار را به آئورت (شريان اصلى بدن) تلمبه مى‌کند. خون از آئورت و از طريق شريان‌هاى کوچکتر و نهايتاً مويرگ‌ها در تمام بدن توزيع مى‌شود و اکسيژن به بافت‌ها انتشار مى‌يابد و دى‌اکسيدکربن اضافى برداشت مى‌شود. خون از مويرگ‌ها و وريدى‌هائى که به‌تدريج بزرگتر مى‌شوند جريان مى‌يابد و سپس به وريد اجوف و دهليز راست باز مى‌گردد. خون قلب توسط سه شريان کرونرى تأمين مى‌شود. بيمارى اين شريا‌ن‌ها باعث اکثر حملات قلبى و ساير بيمارى‌هاى قلبى مى‌گردد. در ابتدا بيمارى‌هاى عمومى عروق خونى بررسى مى‌شود.
نشانه های گردش خون ضعیف
بیشتر نشانه های گردش خون ضعیف شامل موارد زیر است:
- مورمور شدن بدن؛
- بی‌حسی اندام؛
- خستگی یا درد ناگهانی در اندام‌ها؛
- درد؛
- کوفتگی ماهیچه.
هر عاملی که سبب گردش خون ضعیف شود، می‌تواند یک نشانه‌ی مخصوص هم داشته باشد. برای مثال افرادی که مبتلا به بیماری عروق محیطی هستند ممکن است دچار اختلال نعوظ همراه با درد کلی، بی‌حسی و احساس مورمور شوند.
دلایل گردش خون ضعیف
عوامل مختلفی در گردش خون ضعیف نقش دارند که بعضی از آنها در زیر آورده شده است:
1. بیماری عروق محیطی
بیماری عروق محیطی (PAD) می‌تواند موجب گردش خون ضعیف در پاهایتان شود. این بیماری باعث تنگ شدن مسیر سیاه‌رگ‌ها و سرخ‌رگ‌های خونی می‌شود و به‌این‌ترتیب روی گردش خون تأثیر می‌گذارد. همچنین در بیماری دیگری به‌نام آترواسکلروزیس (atherosclerosis)، پلاک‌هایی در مسیر سرخ‌رگ‌ها و رگ‌های خونی ساخته می‌شود و آنها را سفت می‌کند. در هر دو بیماری جریان خون در اندام‌های انتهایی کاهش می‌یابد و سبب ایجاد درد می‌شود.
درنهایت با کاهش جریان خون در اندام‌های انتهایی موارد زیر ایجاد می‌شود:
- بی‌حسی؛
- مورمور شدن؛
- آسیب عصبی؛
- آسیب بافتی.
درصورتی‌که درمان به‌موقع انجام نشود، کاهش جریان خون و ایجاد پلاک در شریان کاروتید سبب ایجاد سکته مغزی خواهد شد. شریان کاروتید، یکی از رگ‌های خونی اصلی و مسئول غذارسانی به مغز است. درصورتی‌که پلاک در رگ‌های موجود در قلب ایجاد شود، خطر حمله قلبی افزایش می‌یابد.
PAD شایع‌ترین بیماری در افراد بالای ۵۰ سال است، بااین‌حال می‌تواند در افراد جوان‌تر هم رخ دهد. خطر ابتلا به این بیماری، در افراد سیگاری به میزان بیشتری افزایش می‌یابد.
2. لخته‌ی خون
ایجاد لخته‌ی خون، جریان خون را به‌طور کامل یا جزئی مسدود می‌کند. لخته‌ی خون ممکن است در هر جایی از بدن ایجاد شود، اما درصورتی‌که در پاها یا بازوها باشد می‌تواند سبب مشکلات گردش خون شود.
لخته‌ی خون به‌دلایل مختلف گسترش می‌یابد و این موضوع خطرناک است. اگر لخته‌ی خون موجود در پایتان حرکت کند می‌تواند از سایر نقاط بدن مثل قلب یا ریه‌های شما عبور کند. همچنین می‌تواند منجر به سکته‌ی مغزی شود. نتیجه‌ی این اتفاق می‌تواند خیلی جدی باشد و حتی منجر به مرگ فرد شود. اگر قبل از ایجاد مشکلات بزرگ این موضوع شناسایی شود، اغلب با استفاده از درمان‌های مناسب، لخته‌ی خون برطرف می‌شود.
3. رگ‌های واریسی
رگ‌های واریسی، رگ‌های بزرگی هستند که درنتیجه‌ی آسیب دریچه‌های موجود در رگ ایجاد می‌شود. این رگ‌ها پیچ‌خورده و برجسته می‌شوند و معمولا در قسمت پشتی پا یافت می‌شوند. رگ‌های آسیب‌دیده نمی‌تواند مانند سایر رگ‌ها، خون را عبور دهد و ممکن است سبب گردش خون ضعیف شود. در موارد نادری، رگ‌های واریسی موجب ایجاد لخته‌ی خون می‌شود.
ژن‌ها به‌میزان زیادی احتمال ابتلای شما به رگ‌های واریسی را تعیین می‌کنند. اگر در خانواده افرادی رگ‌های واریسی داشته باشند، خطر ابتلا در شما نیز به واریس بالا می‌رود. علاوه‌بر افراد مبتلا به اضافه وزن و دیابت، خانم‌ها هم بیشتر درمعرض ابتلا به رگ‌های واریسی قرار می‌گیرند.
4. دیابت
شاید فکر کنید که دیابت فقط روی قند خون تأثیر می‌گذارد، اما درواقع دیابت می‌تواند سبب گردش خون ضعیف در بعضی از نقاط بدن شود. این اتفاق می‌تواند سبب گرفتگی پاها و درد در ساق، ران و باسن شود. این درد به‌خصوص در زمان فعالیت‌های فیزیکی بیشتر می‌شود. افراد مبتلا به دیابت پیشرفته معمولا علائم و نشانه‌های گردش خون ضعیف را به‌خوبی تشخیص نمی‌دهند. علت این است که در بیماری دیابت، اعصاب در نواحی انتهایی بی‌حس می‌شوند.
دیابت همچنین می‌تواند سبب مشکلات قلبی- عروقی شود. خطر ابتلا به بیماری‌هایی مثل آترواسکلروزیس، افزایش فشار خون و بیماری‌های قلبی در افراد دیابتی بیشتر است.
5. چاقی
داشتن اضافه‌وزن یک بارِ اضافه در بدن شما ایجاد می‌کند. درصورتی‌که اضافه‌وزن داشته باشید، نشستن و ایستادن طولانی‌مدت می‌تواند در گردش خون‌تان مشکل ایجاد کند.
همچنین داشتن اضافه‌وزن یا چاقی می‌تواند خطر ابتلا به سایر عواملی که سبب گردش خون ضعیف می‌شوند، مثل رگ‌های واریسی یا بیماری‌های مربوط به رگ‌های خونی را در شما بیشتر کند.
6. نشانگان رینود (Raynaud’s disease)
بیماری نشانگان رینود می‌تواند یکی از علت های احساس سرمای شدید در دست و پا باشد. در این بیماری رگ‌های کوچک موجود در دست و انگشتان پا، تنگ و باریک می‌شوند. این باریک شدن سرخ‌رگ‌ها سبب می‌شود که خون به‌خوبی از میان رگ و درون اندام عبور نکند و شما علائمی از گردش خون ضعیف را تجربه می‌کنید. علائم نشانگان رینود معمولا زمانی که در دمای پایین قرار می‌گیرید یا دچار استرس می‌شوید بروز می‌کند.
همچنین اندام‌های نزدیک‌تر به انگشتان دست و پا می‌توانند بیشتر تحت تأثیر قرار بگیرند. بعضی از افراد این علائم را در لب‌ها، بینی، نوک سینه و گوش خود احساس می‌کنند.
زنان و افرادی که در نواحی سردسیر زندگی می‌کنند بیشتر این علائم را دارند.
برای تعیین دلایل ایجاد گردش خون ضعیف باید به پزشک خود مراجعه کنید. وجود علائم ناراحت‌کننده می‌تواند نشانه‌ای از وجود بیماری باشد و درصورتی‌که درمان نشود شاید مسائل جدی‌تری اتفاق بیفتد و سبب پیشرفته‌تر شدن بیماری شود. پزشک تلاش می‌کند تا علت این گردش خون ضعیف را تشخیص دهد و آن را درمان کند.
خوب است بدانید فلفل سیاه، به گردش خون کمک می‌کند و درنتیجه می‌تواند از دردهای مفصلی ناشی از گردش خون ضعیف، جلوگیری کند.