بسیاری از خانم‌ها بی‌آنکه مشکل قلبی داشته باشند، از بارداری می‌ترسند و معتقدند بارداری سلامت قلبشان را تهدید می‌کند. با اینکه بیماری قلبی دومین علت شایع مرگ و میر زنان است و حدود 2 درصد بارداری‌ها در مادران با بیماری قلبی – عروقی رخ می‌دهد و وجود این همراهی باعث افزایش خطر برای مادر و جنین خواهد شد، بیشتر خانم‌های مبتلا به بیماری قلبی می‌توانند در صورت مراقبت‌های ویژه و مناسب، بارداری بیخطر و بدون مشکلی را بگذرانند.
اگر خانمی به بیماری قلبی مبتلا باشد و تصمیم به بارداری بگیرد، باید بداند ترکیب بیماری قلبی با بارداری، مراقبت از بیمار را از حیطه کاری بسیاری از مراقبان بهداشتی خارج می‌کند. این بیماران به مراقبت قبل، حین بارداری و پس از بارداری نیاز دارند و بهتر است یک گروه مجرب شامل مشاور، پزشک خانواده، متخصص زنان، متخصص قلب، متخصص بیهوشی و متخصص اطفال آنها را تحت نظر داشته باشند اما در مورد کسانی که مشکل قلبی ندارند، موضوع متفاوت است.
زنان باردار در برابر انواع بیماری هایی که می تواند جان آن ها و فرزندانشان را تهدید کند، آسیب پذیر هستند. بارداری می تواند سیستم قلبی و گردش خون مادر را تحت تأثیر قرار دهد و ممکن است خطرات جدی برای زایمان و عوارض طولانی مدت جدی برای مادر ایجاد کند.
قلب یک زن باردار باید دو برابر تلاش کند تا خون را در بدن خود و هم چنین جنین به گردش درآورد. حتی مادران سالم نیز ممکن است در دوران بارداری مشکلات قلبی را تجربه کنند.
بارداری با قلب چه می‌کند؟
مکانیسم‌های تطابقی بدن مادر با بارداری شامل تغییرات قلبی – عروقی شاخص است. در بارداری برون ده قلبی بیش از 40 درصد افزایش می‌یابد، مصرف اکسیژن مادر 20 درصد بیشتر می‌شود و فشارخون به میزان جزیی کاهش می‌یابد. به دلیل بروز این گونه تغییرات که اثر مستقیمی بر جریان خون و کارکرد قلبی – عروقی دارند؛ برخی بیماری‌های قلبی ممکن است تا زمان بارداری تشخیص داده نشوند از طرف دیگر، نشانه‌های بارداری طبیعی ممکن است وجود بیماری قلبی را تقلید کند. به این معنی که خستگی، احساس سبکی در سر، ضعف، تنگی نفس، ادم (ورم) محیطی و حتی سنکوپ (غش، از دست رفتن هوشیاری برای مدت زمانی نه چندان طولانی که به دلیل نرسیدن کوتاه مدت خون به مغز ایجاد می‌شود) می‌تواند طی بارداری طبیعی نیز دیده شود و افرادی که در این زمینه تبحر کافی ندارند، ممکن است به بیماری قلبی مشکوک شوند.
این نشانه‌ها را جدی بگیرید
نشانه‌هایی که وجود آنها احتمال وجود بیماری قلبی در دوران بارداری را مطرح می‌کنند و باید حتماً ارزیابی طبی شوند، عبارتند از: تنگی نفس محدود کننده فعالیت روزانه، سرفه و خلط خونی، سنکوپ حین فعالیت، درد قفسه سینه در زمان فعالیت. کبودی و صداهای قالبی غیرطبیعی شدید هم در معاینه بالینی بیانگر حضور بیماری قلبی است.
در کشورهای غربی با کاهش شیوع بیماری‌های روماتیسمی قلبی، بیماری‌های قلبی مادرزادی بزرگسالان شایع‌تر شده است ولی در ایران، همچنان بیماری‌های دریچه‌ای در صدر شایع‌ترین علل است.
برای افرادی که بیماری قلبی شناخته شده‌ای دارند، انجام مشاوره قبل از بارداری بسیار مهم است. در این مشاوره‌ها باید از نظر امکان بارداری آگاهی کافی به خانم داده شود و اطلاع‌رسانی در مورد خطرهایی که مادر و جنین را تهدید می‌کند، کاملاً انجام شود این بیماران باید در مراکز مراقبت بارداری مادران پرخطر معاینه شوند.
نشانه‌های بیماری عضله قلب (کاردیومیوپاتی) بارداری
آنچه خانم‌ها از آن به نارسایی قلبی در اثر بارداری یاد می‌کنند، یک بیماری تهدیدکننده حیات با علت نامشخص است و در خانم‌هایی که قبلاً سالم بوده‌اند، در حوالی زایمان دیده می‌شود. این بیماری با اختلال عملکرد بطن چپ و علائم نارسایی قلبی در ماه آخر بارداری تا 5 ماه پس از زایمان رخ می‌دهد و یک بیماری نادر با میزان بروز تقریباً معادل یک در 2 هزار و 300 مورد تولد زنده است.
شروع این بیماری اغلب تدریجی و پیشرونده است و در صورت تشخیص ندادن به موقع و درمان مناسب با میزان مرگ و میر بالایی همراه خواهد بود. توصیه می‌کنم بی‌جهت نگران نشوید اما اگر جزو افراد در معرض خطر هستید، به محض بروز علائم آن را جدی بگیرید.
اگر بارداری چند قلویی داشتید؛ سن بالایی در زمان بارداری دارید یا به فشارخون بالا و مسمومیت بارداری مبتلا شده‌اید، در معرض خطرید. تظاهرات بالینی این بیماری، شبیه نارسایی قلبی است و علائم آن در ابتدا ممکن است با تغییرات بارداری طبیعی اشتباه شود.
همان گونه که گفته شد، تاخیر در تشخیص فاجعه‌بار است بنابراین پزشکان باید این بیماری را در هر مادر بارداری با علائم بدون توجیه در نظر داشته باشند. نکته قابل توجه این است که حتی پس از بهبود کامل هم خطر عود بیماری در بارداری‌های بعدی وجود دارد و بارداری مجدد اصلاً توصیه نمی‌شود.
مشکلات قلبی شایع در بارداری
برخی مشکلات قلبی شایع که زنان باردار تجربه می کنند شامل موارد زیر است:
ناهنجاری های ضربان قلب
این ناهنجاری بین زنان باردار بسیار متداول است. به دلیل بی نظمی در پمپاژ قلبی ، این امر طبیعی است و معمولاً دلیلی برای نگرانی نیست.
نارسایی احتقانی قلب
نارسایی احتقانی قلب نسبتاً نادر است ، اما اگر مادر مستعد این بیماری باشد، بسیار جدی است. در نارسایی احتقانی قلب ، تغییر در حجم خون و فشار می تواند باعث ضعف قلب شود. اگر این اتفاق رخ دهد، خون در بدن آهسته تر گردش می کند و قادر به تامین مواد مغذی و اکسیژن کافی به اندام ها نخواهد بود.
عضلات قلب کشیده ، ضخیم یا سفت می شوند و دیگر قادر به پمپاژ مؤثر خون نخواهند بود. نارسایی احتقانی قلب می تواند باعث حفظ بیشتر مایعات و نمک در بدن زن باردار شود ، که باعث تجمع مایع در ریه ها ، بازوها ، مچ پا و ساق پا می شود.
تشدید نقایص مادرزادی قلبی
به دلیل افزایش فشار خون و جریان خون در بدن یک زن باردار. زنان متولد شده با مشکلات قلبی می توانند نوزادانی با نقص قلبی مشابه به دنیا بیاورند. تولد زودرس نیز یک خطر محسوب می شود.
نقص دریچه های قلب
نقص در دریچه های قلبی ، خطر ابتلا به اندوکاردیت ، عفونت دریچه های قلبی و اندوکارد ، را افزایش می دهد .
کاردیومیوپاتی
کاردیومیوپاتی یا ضعف ماهیچه های قلب، پس از زایمان یک مشکل قلبی نادر است ، اما ممکن است درست بعد از زایمان بروز کند. قلب بیمار قادر به مقابله با افزایش جریان خون و فشار در بدن نخواهد بود و باعث ضعف ماهیچه های قلب می شود. این عضلات با گذشت زمان بزرگ می شوند تا بتوانند کار اضافی قلب را جبران کنند.
افزایش حجم خون در بارداری
در دوران بارداری، حجم خون مادر به طور معمول سی تا پنجاه درصد افزایش می یابد، تا تغذیه جنین در حال رشد را تامین کند. با این حال، با افزایش حجم خون ، میزان کار قلب نیز افزایش می یابد.
بدن یک زن باردار برای اطمینان از ایمنی ، راحتی و تغذیه جنین، دستخوش تغییراتی می شود. سیستم قلبی و عروقی یکی از سیستم هایی است که دستخوش تغییرات زیادی می شود. این امر به نوبه خود می تواند بر روی سلامت قلب و عروق و سلامت عمومی فرد تأثیر بگذارد.
تغییر در سیستم گردش خون و قلب و عروق زن در سه ماهه اول بارداری وی شروع می شود ، به طور معمول سه ماهه دوم اوج می گیرد، در سه ماهه سوم و یا پس از زایمان برطرف می گردد.
علائم بیماری قلبی در بارداری
بیماری های قلبی در دوران بارداری می توانند علائم و نشانه های زیر را ایجاد کنند:
- تپش قلب
- ضربان قلب بالا
- احساس خستگی دایمی
- ورم پا ، دست ، مچ پا و بازوها ، به دلیل افزایش احتباس مایعات و نمک
- تکرر ادرار در شب
- تنگی نفس ، حتی بدون انجام فعالیت های شدید
درمان بیماری قلبی در بارداری
تجویز دارو در دوران بارداری بسیار مهم و جدی می باشد چرا که ممکن است بر روی نوزاد نیز تأثیر بگذارد. پس باید از تجویز داروهای رفع مشکلات قلبی در دوران بارداری که سبب بدتر شدن مادر و جنین می شوند پرهیز کرد.
در بیشتر موارد ، پزشک داروهای قلبی را در دوران بارداری تجویز نمی کند. ممکن است بیمار برای نظارت دقیق و درمان اضطراری در بیمارستان بستری شود.
مراجعه به متخصص قلب در بارداری
در بیماران عادی ، که به تازگی زایمان کرده اند ، برون ده قلبی ، حجم خون و فشار خون دو تا شش هفته بعد زایمان به حالت عادی باز می گردد.
در مواردی که زن باردار در دوران بارداری دچار بیماری قلبی شود ، برای تشخیص و درمان باید به یک پزشک متخصص قلب و عروق مراجعه شود.
افرادی که مشکلات خفیف قلبی دارند، به طور طبیعی می توانند حاملگی را تا انتها طی کنند. برای بیماران قلبی ای که به درجاتی از نارسایی قلبی دچارند، در حالت خوابیده، نشسته یا فعالیت های معمولی دچار تنگی نفس و درد قفسه سینه می شوند، بارداری با ممنوعیت مواجه است.بیمارانی که مشکلات قلبی دارند، بخصوص مبتلا به بیماری های دریچه قلب هستند باید داروهایشان را در سه ماهه اول بارداری با مشورت متخصص قلب بیش از بارداری و نیز طی آن عوض کنند.تمام بیماران قلبی باید از نوعی مراقبت متفاوت از دیگر بارداران برخوردار باشند، اما افرادی که نارسایی قلب دارند باید در بیمارستان بستری شوند، زیرا اقداماتی که برای این دسته بارداران انجام می شود کاملا متفاوت است.
اگر این بارداران، علائم نارسایی قلبی چون سرفه، تنگی نفس یا تنگی نفس شبانه، سرماخوردگی و عفونت در هر جای بدن داشته باشند به مراقبت ویژه نیاز خواهند داشت و باید در بیمارستان،تحت مراقبت قرار بگیرند.برخی بیماری های مادرزادی قلب وجود دارد که فرد را با مقداری کمبود اکسیژن مواجه می کند،جنین مادر مبتلا به این نوع بیماری قلبی، به دلیل تنگی نفس مادر، دچار کم وزنی می شود.