مسمومیت دارویی یکی از متداول‌ترین انواع مسمومیت‌هاست. استفاده بیش از حد مجاز هر دارو یا ماده‌ای می‌تواند باعث این نوع از مسمومیت شود.
سن بیمار، نوع بیماری و همچنین مکانیزم دفع داروو از بدن از نکاتی است که باید در تجویز و مصرف داروها حتما مورد توجه قرار بگیرند. برای مثال فردی که کلیه‌اش دچار مشکل است، نمی‌تواند داروهایی که از طریق کلیه دفع می‌شوند را مصرف کند و اگر از چنین داروهایی حتی در دوز پایین استفاده کند دچار مسمومیت می‌شود. همین موضوع در مورد مصرف داروهایی که از طریق سیستم گوارش دفع می‌شوند از سوی فردی با مشکلات گوارشی هم صدق می‌کند.
انواع مسمومیت دارویی
مسمومیت سهوی و عمدی دو نهوع شایع مسمومیت دارویی هستند. در مسمومیت سهوی دارو به اشتباه مصرف می‌شود. معمولا کودکان و حتی در برخی موارد بزرگسالان و افراد کهنسال قربانی این نوع از مسمومیت هستند. مثلا فردی به دکتر مراجعه می‌کند و باید یک قرص را در هفته دو یا سه بار مصرف کند، اما به طور اشتباهی روزی سه عدد قرص می‌خورد و بعد از چند روز دچار مسمومیت می‌شود.
در مسمومیت عمدی فرد آگاهانه و عمدی داروی بیش از حد مصرف می‌کند. معمولادارو‌هایی که در منزل نگهداری می‌شوند مثل قرص‌های آرام بخش و اعصاب از جمله داروهای مصرفی در این دسته هستند.
داروها چطور در بدن مسموميت ايجاد مي كند؟
بعضي از داروها در دوزهاي تجمعي موجب بروز مسموميت مي شوند. مثلاقرص استامينوفن كه بسياري از افراد بدون توجه از آن استفاده مي كنند، وقتي هر روز يك يا دو عدد قرص استامينوفن را مي خوريد به مرور زمان در بدن شما جمع و وقتي ميزان آن در بدن افزايش پيدا كرد منجر به مسموميت دارويي مي شود. اما گروه ديگري از داروها به محض مصرف و ورود به بدن موجب بروز مسموميت مي شوند و اگر راه تزريق دارو براساس استاندارد گفته شده نباشد مثلااگر دارويي بايد به صورت عضلاني تزريق شود ولي داخل رگ تزريق گردد ممكن است بسيار خطرناك باشند و آسيب هاي جدي را وارد كند، چون ميزان دارو از حد معمول بسيار بيشتر است و عوارض را به همراه خواهد داشت.
علائم مسمومیت دارویی
یک متخصص طب اورژانس با بیان اینکه علائم مسومیت دارویی به عامل ایجاد کننده آن بستگی دارد، خاطرنشان کرد: کاهش سطح هوشیاری، خواب آلودگی، تهوع، سر درد، تغییرات بینایی و … از شایع‌ترین علائم مسمومیت است.
دکتر علیرضا علا، متخصص طب اورژانس اظهار کرد: مسمومیت به حالتی گفته می‌شود که فرد ناخواسته دچار عوارض ناشی از مصرف دارو یا قرار گرفتن در مجاورت مواد شیمیایی شود برای مثال فردی به صورت ناخواسته دارویی مصرف می‌کند که منجر به بروز عوارض می‌شود و یا برای مثال در مسمومیت با گاز مونوکسید کربن فرد طی حادثه‌ای دچار علائم و مسمومیت می‌شود.
وی افزود: متاسفانه اخیرا به اشتباه، عامه مردم به اُوِردوز نیز مسومیت می‌‌گویند که این یک اشتباه است زیرا در اُوِردوز فرد آگاهانه و یا به قصد خودکشی بیش از حد دارو، مواد شیمیایی، آفت کش‌ها و … مصرف می‌کند.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تبریز در ادامه با بیان اینکه علائم مسومیت دارویی به عامل ایجاد کننده آن بستگی دارد، خاطرنشان کرد: کاهش سطح هوشیاری، خواب آلودگی، تهوع، سر درد، تغییرات بینایی و … از شایع‌ترین علائم مسمومیت است.
علا در ادامه یادآور شد: بر اساس اینکه فرد با چه دارویی مسموم شده باشد علائم دیگری نیز بروز پیدا می‌کند، برای مثال اگر بیمار با داروهایی قلبی دچار مسومیت شده باشد دچار کاهش ضربان قلب و کاهش فشار می‌شود و یا اگر از داروهای کاهنده قند خون استفاده کرده باشد قند خون به شدت کاهش می‌یابد.
پیشگیری از مسمومیت با داروها
بهترین راه برای پیشگیری از مسمومیت ناخواسته با داروها آن است که دارو را فقط با تجویز پزشک مصرف کنید و از خوددرمانی بپرهیزید و داروها را به هیچ عنوان در دسترس به خصوص کودکان قرار ندهید.
همچنین پیشنهاد می‌شود تا در خوردن داروهای سه حلقه‌ای ضدافسردگی نظیر «ایمن پرامین» بسیار دقت کنید. این قرص‌ها به طور معمول در همه خانه‌ها یافت می‌شود، اما مساله مهم این است که بدن افراد مختلف در دوز‌های متفاوت این داروها عکس العمل عجیبی نشان می‌دهند. بیمارانی هستند که با خوردن پنج عدد از این قرص‌ها دچار مسمومیت شده‌اند، اما شاید شخص دیگری ۲۰ عدد از این قرص‌ها را مصرف کند، اما اتفاقی برایش نیفتد؛ بنابراین در مورد خیلی از داروها نمی‌توان به طور دقیق گفت که مصرف چه میزان از آن‌ها علایم مسمومیت را به همراه خواهد داشت، چون عکس‌العمل بدن افراد به میزان مصرف داروها بسیار متفاوت است.
یادتان باشد اگر دارویی را با تجویز پزشک برای درمان ناراحتی خاصی مصرف می‌کنید به هیچ عنوان در موارد دیگر برای رفع ناراحتی‌های دیگر مثل سردرد و … استفاه نکنید. عدم رعایت این موضوع نیز می‌تواند موجب بروز مسمومیت دارویی شود، چون شرایط جسمانی شما ممکن است با گذشته متفاوت باشد، بنابراین از خوددرمانی به شدت پرهیز کنید تا دچار مسمومیت نشوید.
توجه به تاریخ مصرف داروها از دیگر نکات قابل توجه است. اگر داروها را بعد از گذشت تاریخ مصرف استفاده کنید آسیب جدی به بدن وارد می‌شود. بعد از گذراندن دوره درمانی اگر مقداری از دارو باقی مانده، سعی کنید تا آن را دور بریزید و در خانه نگهداری نکنید. یادتان باشد که به هیچ عنوان نمی‌توانید شربتی را که چهار یا پنج ماه، در یخچال نگهداری شده مصرف کنید، در غیراین صورت ممکن است باعث بروز مسمومیت در میان یکی از افراد خانواده شود.
دلایل مسمومیت در سالمندان
سالمندان نسبت به افراد دیگر در جامعه بیشتر دارو مصرف می کنند، بعلاوه افزایش سن در سالمندان می تواند منجر به بروز تغییراتی شود که استفاده از اقلام غیر دارویی مانند تمیز کننده و محصولات آرایشی را در سالمندان پرخطر می نماید، که از جمله این تغییرات می توان به کاهش حس بینایی، چشایی و کاهش حافظه اشاره کرد.
هم چنین مصرف بسیاری از داروهای معمول منجر به بروز عوارضی مانند گیجی می شود که می تواند، عاملی در بروز اشتباه در مصرف دارو و افزایش شیوع مسمومیت دارویی در سالمندان باشد.
عواملی که بطور معمول باعث بروز مسمومیت دارویی در سالمندان می گردد، عبارتند از: مصرف دوز تکراری دارو به دلیل فراموشی، مصرف غیر عمدی دارو اشتباه به دلیل ضعف بینایی، مصرف داروی دیگر اعضای خانواده و تداخلات دارویی به دلیل داشتن همزمان چند بیماری و مصرف همزمان چند دارو
افزایش سن در سالمندان باعث می شود که متابولیسم دارو در این افراد با تغییراتی روبرو شود و توانایی سالمند در متابولیزه کردن و حذف دارو کاهش یابد که از جمله این تغییرات می توان کاهش مایعات کل بدن، کاهش حجم بافت عضلانی، کاهش عملکرد کبد و کلیه را نام برد. تعدد داروهای مصرفی، اتفاق معمولی است که در سالمندی رخ می دهد و به طور اختصاصی عامل خطر سازی برای بروز عوارض ناخواسته دارو به شمار می رود.