مهمترین علت برای بروز فلج مغزی کودکان شامل ضایعات مغزی حین تولد بعلت آسفیکسی یا اشکال اکسیژن رسانی مغزی، اختلالات و آسیب های مغزی بعلت نارسی نوزاد، ناهنجاری های ساختمانی مغزی و سابقه تشنج نوزادی می باشد. بر اساس گزارشات و بررسی های مختلف تا ۱۶ درصد مبتلایان فلج مغزی در سابقه قبلی آسفیکسی نوزادی داشته اند.
چند علامت مهم نشان دهنده وجود آسفیکسی نوزادی هستند که شامل:
پایین بودن عدد آپگار نوزاد حین تولد، تأخیر در شروع تنفس بعد از تولد، اختلال هوشیاری، شلی اندام ها، کاهش رفلکس های اندامها و کاهش رفلکس های نوزادی و بروز تشنج نوزادی در ۴۸ ساعت اول بعد از تولد. نوزادان نارس به دلیل عدم فعالیت مناسب کیسه های هوایی ریه ها و عدم اکسیژن رسانی مناسب به بافت مغزی و همچنین به علت بروز خونریزی های داخل بطنی و داخل بافت مغزی در معرض ابتلا به فلج مغزی (CP) هستند. حدود ۲/۸ درصد نوزادانی که سن بارداری ۲۲ تا ۳۲ هفته دارند، به فلج مغزی مبتلا می شوند. وقتی در نوزاد نارس ضایعات اطراف بطنی یا PVL بروز کند، تا ۷۵ درصد به فلج مغزی مبتلا می شوند.
در 3 تا 6 ماهگی کودک:
- هنگامی که ایستادن را یاد میگرند، به پشت سر می افتد
- احساس سفتی و خشکی می کند
- احساس سستی
- به نظر می رسد که پشت و گردن بیش از حد گسترش می یابد در حالی که بازوی کشیده شده دارد
- هنگام برداشتن پاها، سفت و صلیبی یا قیچی می شود
در کودک بزرگتر از 6 ماهگی:
- در هیچ جهتی حرکت نمی کند
- نمی توان دست ها را به هم متصل کرد
- به سختی دست به دهان می برد
- فقط یک دست را میتواند دراز کند در حالی که دست دیگر مشت یا گره شده است
در یک کودک بزرگتر از 10 ماهگی:
- به گونه ای کج و معوج میخزد که یک دست و یک پا را به دنبال خود میکشد
زانوها را در اطراف ساق پا قرار می دهد یا روی زانوی ها می چرخد، اما چهار دست و پا راه نمی رود
درمان
بیمار فلج مغزی در صورتی که زود تشخیص داده شود میتوان با فیزیوتراپی ،کاردرمانی ،گفتار درمانی و آب درمانی تا حد زیادی از اسپاسمهای ناخواسته کاست که این مورد در کودکان زیر ۱۴ سال بهتر جواب می دهد . فلج مغزی تا این لحظه که این مقاله در حال نگارش می باشد درمان صد در صدی ندارد ولی با کاردرمانی و فیزیوتراپی میتوان تا حد قابل توجهی به افزایش کارایی ماهیچه ها کمک کرد و حتی به کاهش درد در اندام های مختلف نیز منجر می شود
- در کشورمان نیز بسیاری از موسسه‌های خیریه، بی‌سر و صدا و آرام با الگوگیری از باطن زیبای انسانیت، در حال پوشش کودکان و افرادی هستند که چشم انتظار حمایت هم‌نوعان خود هستند تا هیچ کودکی و هیچ فرد مبتلا به بیماری یا گرفتار شده در بند تهی‌دستی، آن هم در این روزهای سخت معیشتی به لحاظ اقتصادی، بی‌پشتوانه و تنها نمانند تا حرکت عظیم عموم جامعه در یاری آنها باعث شود که کودکان بیشتری تحت سرپرستی افراد قرار بگیرند، هرچند که هنوز هم کودکان بسیاری چشم انتظار یاری من و شما سروران گرامی هستند، همانند کودکان مبتلا به فلج مغزی در مؤسسه سگالکه اکنون نیازمندی یاری و حمایت انسان‌دوستانه‌مان دارند
موسسه خیریه سگال در راستای فرهنگ سازی و همیاری به این کودکان از سال ۱۳۹۶ و با شماره ثبت ۷۴ در قالب یک سازمان مردم نهاد-غیر دولتی با انگیزه والای کمک به همنوع فعالیت همه جانبه خود را جهت حمایت از کودکان مبتلا به فلج مغزی زیر ۱۴ سال و خانواده آنان آغاز کرده است. امیدواریم که با مساعدت خداوند عزیز و همکاری های شما عزیزان کودکان بیشتری را تحت پوشش قرار دهیم .
علائم و نشانه های بیماری
کودکان مبتلا به فلج مغزی، طیف وسیعی از علائم و ناتوانی ها را نشان می دهند. کاهش قدرت عضلات دستها و پاها به صورت یک طرفه و یا دوطرفه، سفتی و اسپاسم عضلات دستها و پاها و گردن، تغییر شکل و فرم طبیعی دستها، پاها و ستون فقرات، عدم توانایی در راه رفتن و یا راه رفتن به شکل غیرطبیعی، اشکال و یا عدم توانایی در کنترل ادرار و مدفوع، اشکال و یا عدم توانایی در انجام عمل جویدن و فروبردن، اشکال و یا عدم توانایی در تکلم، لرزش و یا پرش دستها و پاها و عدم توانایی در انجام اعمالی که نیاز به هماهنگی بین عضلات دارند، تعدادی از این علائم هستند. افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن است تنها بخشی از این علائم را داشته باشند و یا در موارد شدیدتر همگی این علائم را به همراه نشانه های دیگر نشان دهند. بسیاری از مبتلایان همچنین دچار حملات صرع (Seizure) با اشکال و درجات مختلف می شوند.
بهره هوشی افراد مبتلا به CP هم معمولا از متوسط بهره هوشی جامعه پایین تر است و قدرت یادگیری مهارت های مختلف در این افراد نیز کمتر از افراد عادی می باشد. در موارد شدید بیماری، افراد مبتلا برای ادامه زندگی و انجام اعمال ساده مانند حرکت، خوردن، آشامیدن و نظافت شخصی نیاز به حمایت کامل داشته و بدون این حمایت، ادامه حیات برای ایشان ممکن نمی باشد.
نشانه ها و علائم فلج مغزی می توانند بسیار متفاوت باشند. از جمله مشکلات حرکتی یا نا هماهنگی های بدنی مرتبط با فلج مغزی، عبارتند از:
- تفاوت در سفتی ماهیچه ها، مانند سفت بودن خیلی زیاد یا شل بودن خیلی زیاد
- ماهیچه های سفت با رفلکس های بیش از حد (اسپاسم)
- ماهیچه های سفت با رفلکس های نرمال (ریجیدیتی)
- عدم هماهنگی ماهیچه ای (آتاکسی)
- رعشه یا حرکات غیر اختیاری
- حرکات چرخشی آرام (حرکت پرشی)
- تاخیر در دستیابی به مهارت های حرکتی، مانند چهار دست و پا راه رفتن، به تنهایی نشستن یا سینه خیز رفتن
- گرایش بیشتر به استفاده از یک طرف از بدن، مانندگرفتن اشیا فقط با یک دست یا کشیدن یک پا هنگام سینه خیز رفتن
- مشکلات راه رفتن، مانند راه رفتن بر روی انگشتان پا
- دولا راه رفتن
- گام برداشتن قیچی وار با زانو های ضربدری یا راه رفتن به صورت نامتقارن
- روان شدن بیش از حد آب دهان یا سخت بودن بلعیدن غذا
- مشکلات خوردن یا آشامیدن
- تاخیر در یادگیری مهارت های گفتاری یا مشکلات صحبت کردن
- مشکل داشتن در انجام حرکات دقیق، مانند برداشتن قاشق یا مداد رنگی
- تشنج
مهمترین علائم فلج مغزی ناتوانی های حرکتی در بچه است که تا آخر عمر با وی باقی میماند. بعضی از بچه های مبتلا به فلج مغزی دچار عقب ماندگی ذهنی هم هستند. گرچه آسیب های مغزی که علت اصلی بوجود آمدن این بیماری هستند پیشرونده نیستند ولی مشکلات حرکتی بیمار میتواند پیشرفت کند. پس این بیماران باید تا زمان تمام شدن رشد جسمی یعنی تا اتمام بلوغ تحت نظر پزشک باشند.
شدت فلج مغزی در بیماران مختلف متفاوت است. در بعضی، بیماری چنان شدید است که بچه مدت کوتاهی بعد از تولد فوت میکند و در بعضی دیگر بقدری خفیف است که ممکن است نیاز به هیچ اقدامی نداشته باشند ولی بیشتر بیماران در وسط این این طیف هستند.
علت فلج مغزی چیست؟
فلج مغزی یک بیماری نیست بلکه دسته ای از بیماری ها است که به علت آسیب به مغز بچه بوجود میاید. این آسیب ها ممکن است در زمان جنینی یعنی قبل از تولد، به مغز بچه وارد شود. ممکن است در حین زایمان و یا حتی ممکن است در یک سال اول زندگی بچه که مغز وی بسرعت در حال رشد است ایجاد شوند. بچه های نارس و آنهایی که در موقع تولد وزن کمی دازند بیشتر در معرض این آسیب هستند.
علل فلج مغزی را از نظر زمان ایجاد آنها به سه دسته تقسیم میکنند
- علل قبل از تولد : عواملی که در زمان جنینی موجب میشوند مغز به درستی تشکیل نشود و در دوره بارداری بر جنین اثر می‌گذارند (اما نه فقط محدود به این عوامل) عبارتند از:
عفونت‌های مادر، بیماری‌های مزمن، ضربه‌های جسمی، تغذیه نامناسب مادر، تغذیه نامناسب از جفت به جنین، در معرض مواد سمی یا اشعه ایکس قرار گرفتن مادر و نارسایی در رسیدن اکسیژن به جنین.
- علل حین تولد : عوامل حین تولد به مواردی مربوط می‌شود که ممکن است جریان اکسیژن به نوزاد را کاهش دهد. از عوامل مربوط به حین تولد(اما نه فقط محدود به این عوامل) میتوان زایمان زودرس، زایمان سخت و طولانی، ضعف جنین، دشواری‌های تنفس در هنگام تولد و بیهوشی طولانی را نام برد.
- علل بعد از تولد : این عوامل در خلال ماه‌ها و سال‌های نخستین زندگی کودک رخ می‌دهد که شامل ضربه‌های مغزی ناشی از تصادف اتومبیل، زمین افتادن، بیماری، عفونت و مواد سمی است. مننژیت(التهاب غشای نخاع) و انسفالیت(التهاب غشای مغز) نیز نمونه‌هایی از عوامل پس از تولد هستند که ممکن است به فلج مغزی منجر شوند
میزان شیوع فلج مغزی در جهان ۳/۳ در هر ۱۰۰۰ تولد است که این رقم در نوزادان نارس به ۴۰ تا ۱۰۰ نفر در هر ۱۰۰۰ تولد زنده، افزایش می یابد. این میزان شیوع، قابل توجه است چون فرد مبتلا، خانواده و بخش عظیمی از جامعه را درگیر چرخه مراقبتی و محافظتی خود میکند. تبعات روحی روانی زیادی به خانواده به همراه داشته و صرف زمان و هزینه بالایی تحمیل می نماید.