اوتیسم چیست؟
طبق آمار رسمی سازمان جهانی بهداشت، در سال ۱۹۷۵ از هر ۵ هزار نفر، یک نفر به اوتیسم مبتلا بوده، اما در سال ۲۰۰۴ این میزان به یک در ۱۶۶ نفر رسیده و در سال ۲۰۱۴ از هر ۴۲ کودک یک نفر مبتلا به اوتیسم بوده است.
علایم اوتیسم به‌طور معمول طی سه سال اول زندگی تظاهر می‌یابند. برخی کودکان از بدو تولد نشانه‌هایی دارند. برخی ظاهرا ابتدا طبیعی هستند ولی ناگهان وقتی به سن ۳۶-۱۸ ماهگی می‌رسند، این علایم را بروز می‌دهند. با‌این‌حال برخی از افراد، علایم اختلالات ارتباطی را تا زمانی‌که تقاضای محیطی از حد توانایی‌هایشان فراتر نرود، نشان نمی‌دهند. میزان شیوع اوتیسم درمیان پسران چهار برابر دختران است و به‌نظر نمی‌رسد که این بیماری دارای مرزهای نژادی، قومی یا اجتماعی باشد. درآمد خانواده، سبک زندگی یا سطح تحصیلات والدین تأثیری روی احتمال ابتلای یک کودک به اوتیسم ندارند.
گفته میشود که شیوع اوتیسم رو به افزایش است، هرچند این امر آشکار نیست که آیا این افزایش مرتبط با پیشرفت در تشخیص این بیماری است یا اینکه یک افزایش حقیقی در شیوع بیماری وجود دارد. اوتیسم یکی از اختلالاتی است که امروزه با عنوان اختلالات طیف اوتیسم مطرح می‌شوند. اختلالات قبلی که هم‌اکنون در سایه‌ی تشخیص ASD یا یک اختلال ارتباط اجتماعی طبقه‌بندی می‌شوند، عبارت‌اند از:
اختلال اوتیستیک یا اوتیسم: این همان چیزی است که بیشتر افراد با شنیدن نام اوتیسم آن را تصور میکنند. این وضعیت به مشکلاتی در زمینه‌ی تعاملات اجتماعی، ارتباط برقرار کردن و بازی‌های تخیلی در کودکان کمتر از سه سال اشاره دارد.
سندرم آسپرگر: این کودکان مشکلات گفتاری ندارند. آن‌ها در آزمون‌های هوش، نمره‌ای متوسط و بالاتر می‌گیرند، اما دچار برخی مشکلات اجتماعی و محدودیت علایق مانند کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم هستند. درواقع سندرم آسپرگر انتهای ملایم طیف اوتیسم است. یک فرد مبتلا به سندرم آسپرگر ممکن است خیلی باهوش باشد و از پس زندگی خود برآید. او ممکن است واقعا روی موضوعات مورد علاقه‌ی خود تمرکز کرده و یکسره درباره‌ی آن‌ها بحث کند. اما او از لحاظ اجتماعی مشکلاتی دارد.
اختلال فراگیر رشد یا PDD: این بیماری با عنوان اوتیسم غیرمعمول (atypical autism) نیز شناخته میشود. این نوع مشکل شامل کودکانی میشود که دارای برخی از رفتارهای اوتیسمی هستند ولی در دیگر گروه‌ها طبقه بندی‌نمی‌شوند.
اختلال از هم گسیختگی کودکی: این کودکان حداقل برای دوسال، دارای توسعه‌ی طبیعی هستند و سپس برخی از مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی خود را از دست می‌دهند. این مورد اختلال بسیاری نادری است که وجود آن به‌عنوان یک اختلال جداگانه در میان بسیاری از متخصصان حوزه سلامت روان مورد شک و تردید است.
سندرم رت: این سندرم قبلا در گروه اختلال طیف اوتیسم طبقه‌بندی می‌شد اما اکنون تأیید شده است که علت سندرم رت، ژنتیکی است. کودکان مبتلا به سندرم رت که عمدتا دختران هستند، در آغاز دارای توسعه‌ی طبیعی هستند اما پس از مدتی مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی خود را از دست می‌دهند. در فاصله‌ی ۴-۱ سالگی، حرکات تکراری دست جای استفاده‌ی هدفمند از دست را می‌گیرد. کودکان مبتلا به سندرم رت معمولا دچار مشکلات شناختی جدی می‌شوند.
برخی از مشکلات کودکان اوتیسم
1. کودک مبتلا به اوتیسم اختلال تکلم دارد
از نظر کلامی، کودک مبتلا به اوتیسم دچار تاخیر است. کودکان به مرور که بزرگ می‌شوند، درک بیانی بالاتری در مقایسه با قدرت بیان دارند. یک کودک طبیعی در یک سالگی میتواند تک کلمه ادا کند و در ۱.۵ سالگی ۳-۲ کلمه را با هم ترکیب میکند، اما کودکان مبتلا به اوتیسم یا کلام ندارند یا در مقایسه با سن شان دچار تاخیر کلامی اند یا کلام دارند، اما معنی دار نیست و کلام دیگران را اکو میکنند.
متاسفانه گاهی والدینی را می‌بینیم که اوتیسم فرزندشان را انکار میکنند. آن‌ها می‌گویند فرزندم کلام دارد و حتی باهوش است، چون در سن پایین میتواند جمله‌های سنگین و طولانی را بیان کند، اما برخی کودکان مبتلا به اوتیسم مثل طوطی کلمات و جمله‌های اطرافیان را تکرار میکنند.
این به معنی هوش بالای کودک نیست بلکه بدان معنی است که کودک درک و شناختی از محیط اطراف ندارد.
2. کودک مبتلا به اوتیسم «من» نمی‌گوید
در روند طبیعی رشد، کودکان به محض آنکه «من» را درک میکنند، دیگر از «نام خود» برای بیان خواسته هایشان استفاده نمی‌کنند در حالی که کودک مبتلا به اوتیسم شناختی از «من» ندارد و خود را با نام صدا می‌زند؛ مثلا می‌گوید: «به علی آب بدید!» این نشانه خوبی نیست. حتی کودک مبتلا ضمایر را هم اشتباه استفاده میکند.
3. ارتباط کودک مبتلا به اوتیسم یکطرفه است
کودک مبتلا به اوتیسم حتی اگر کلام داشته باشد، نمیتواند درست ارتباط برقرار کند و گفتارش جهت دار نیست. ممکن است محتوای کلام با سنش متناسب نباشد یا بدون توجه به صحبت‌های دیگران فقط در مورد علایق خود صحبت کند.
در واقع کودک مبتلا به اوتیسم نمیتواند تبادل اطلاعات کند. این کودکان به لبخند یا خستگی دیگران توجهی ندارند و نمی‌توانند نوبت را رعایت کنند. آن‌ها ارتباط یکطرفه برقرار میکنند و به همین علت ارتباطشان موثر نیست.
4. واژه سازی کودک مبتلا به اوتیسم غیرطبیعی است
ممکن است واژه سازی به شکل بازی در کودکان عادی هم دیده شود، اما جایگزین کردن همیشگی واژه ها، مختص مبتلایان به اوتیسم است. مثلا کودک مبتلا به اوتیسم ممکن است همیشه به «باب اسفنجی»، «بنگی» بگوید.
5. اوتیسم گاهی خفیف است، گاهی شدید
در گذشته اوتیسم به ۵ گروه تقسیم می‌شد، اما امروزه می‌دانیم که اوتیسم نوعی اختلال رفتاری است و طیف بندی دارد. ممکن است فردی تمام علائم را داشته باشد و در طیف شدید اوتیسم باشد و به شکل فردی در خودمانده در جامعه ظاهر شود و ممکن است فقط مشکل ارتباطی داشته باشد؛ مثلا نتواند دوست صمیمی داشته باشد و احساسات دیگران را درک کند و در گروه مبتلایان به اوتیسم خفیف دسته بندی شود.
6. کودک مبتلا به اوتیسم ساعت‌ها با یک وسیله سرگرم میشود
کودک طبیعی مدت توجه کوتاهی دارد یعنی شاید نهایتا ۵ دقیقه با یک اسباب بازی بازی کند و بعد آن را رها کند و سراغ بازی دیگری برود. کودک طبیعی، چون محرک‌های مختلف را آزمایش میکند، پیشرفت میکند، اما کودک مبتلا به اوتیسم ساعت‌ها یک بازی تکراری انجام میدهد.
7. کودک مبتلا به اوتیسم مثل کودکان دیگر بازی نمی‌کند
این کودکان بازی‌های تخیلی ندارند. کودکان از ۱.۵ تا ۲ سالگی وارد بازی‌های نمادین می‌شوند؛ مثلا ممکن است از یک تکه پازل به عنوان لیوان چای استفاده کنند یا عروسک شان را روی پا بگذارند و تکان دهند. این بازی‌ها به رشد طبیعی کودک کمک میکند، اما مبتلایان به اوتیسم این توانایی را ندارند.
آن‌ها با اسباب بازی‌ها آنگونه که باید بازی نمی‌کنند؛ مثلا ممکن است به جای راه بردن ماشین‌های اسباب بازی روی زمین، آن‌ها را پشت هم بچینند و قطار کنند.
8. تشخیص اوتیسم در بدو تولد ممکن نیست
علائم اوتیسم معمولا از ۹ ماهگی قابل تشخیص است، اما در ۳-۲ سالگی کاملا مشخص میشود مگر در موارد بسیار خفیف که ممکن است در نوجوانی یا جوانی تشخیص داده شود. علائم در ۳ حوزه ارتباط، کلام و علایق و رفتارهای تکراری دیده میشود.
9. کودک مبتلا به اوتیسم ارتباتط چشمی ندارد
در موارد متوسط تا شدید، این کودکان ارتباط چشمی ندارند، اما در موارد خفیف فقط ارتباط کلامی برقرار نمی‌کنند.
10. کودک مبتلا به اوتیسم نبوغ خاصی در برخی مسائل دارد
متاسفانه دو سوم کودکان مبتلا کم توان ذهنی هستند و یک سوم آن‌ها هوش معمولی دارند. این کودکان در برخی مسائل نبوغ خاصی دارند. مثلا ممکن است علاقه خاصی به سیاره‌ها داشته باشند و با کمترین تلنگری اطلاعاتی را در این زمینه حفظ کنند و اگر در جمع قرار بگیرند در مورد این مسائل صحبت کنند. معمولا هم به پیام‌های ارتباطی دیگران مثل اینکه «بس است» یا «خسته شدیم» توجهی ندارند.
11. کودک مبتلا به اوتیسم توان همذات پنداری ندارد
کودک مبتلا به اوتیسم درک کاملی از احساسات دارد. او میتواند مادرش را بغل کندو ببوسد یا دلیل گریه اش را جویا شود، اما در سنین بالاتر که انتظار‌ها از او بیشتر میشود، ممکن است در این زمینه دچار مشکل شود.
کودک مبتلا به اوتیسم توانایی ذهن خوانی ندارد؛ نمیتواند به محیط توجه کند یا خود را جای دیگران بگذارد و احساسات دیگران را درک کند.
درمان اوتیسم
نوع درمانی که یک کودک برای اختلال طیف اوتیسم دریافت میکند، بستگی به نیازهای فردی او دارد. از آن جایی که ASD یک اختلال طیف است (به این مفهوم که برخی از کودکان دارای علایم خفیفی بوده درحالی‌که برخی دیگر دارای علایم شدیدی هستند) و هر کودکی که به آن مبتلا است منحصر‌‌به‌فرد است، درمان‌های مختلفی برای بیماری وجود دارد. این درمان‌ها میتوانند شامل درمان‌های برای بهبود گفتار و رفتار و گاهی نیز داروهایی برای مدیریت مشکلات دیگر مرتبط با اوتیسم باشد. درمان‌هایی که یک کودک میتواند از آن بهره‌مند شود، بستگی به موقعیت و نیازهای او دارد، اما هدف یکی است: کاهش علایم و بهبود یادگیری و رشد کودک. رویکرد درمان اوتیسم بسته به نیازهای فرد بیمار متغیر است. به‌طور کلی این درمان‌ها در گروه‌های زیر قرار می‌گیرند.
- درمان‌های رفتاری و ارتباطی
- درمان‌های رژیمی و پزشکی
- درمان‌های مکمل (برای مثال موسیقی یا هنر درمانی)
- درمان‌های رفتاری و ارتباطی
درمان اولیه برای اوتیسم شامل برنامه‌هایی است که مربوط‌به چند حوزه‌ی کلیدی هستند. این حوزه‌ها عبارت‌اند از رفتار، ارتباط، انسجام حسی، و توسعه‌ی مهارت‌های اجتماعی. پرداختن به این موارد نیاز به همکاری نزدیک بین والدین، معلمان، متخصصان آموزشی خاص و متخصصان سلامت روان دارد.
دلایل اختلال طیف اوتیسم (ASD)/سندروم اسپرگر
علت اختلال طیف اوتیسم (ASD)/سندروم اسپرگر عبارت از عملکرد منحرف مغز، عموماً ناشی از عوامل ارثی، است. اختلال طیف اوتیسم (ASD)/سندروم اسپرگر از جمله امراض ارثی است و به صورت عموم در اوایل دوران کودکی کشف میشود. تشخیص این بیماری در پسران شایعتر از دختران میباشد ولی تشخیص در دختران بدلیل اینکه علایم این بیماری در دختران نسبتاً دیرتر تبارز میکنند، دشوارتر میباشد.
خصوصیات اختلال طیف اوتیسم (ASD)/سندروم اسپرگر
اختلال طیف اوتیسم (ASD)/سندروم اسپرگر ممکن است باعث شود که شخص مصاب با سرگرمی های ویژه علاقهٔ عمیقی پیدا کند و وقت زیاد را به این علائق ويژه اختصاص دهد. مریض در فهمیدن سنت ها و مبانی رفتار اجتماعی و همچنان ارتباط کلامی و تعامل اجتماعی که برای دیگران واضح و آشکار میباشد، دچار مشکل میباشد. شخص مصاب در برابر حواس پنجگانه بطور مثال لمس، صدا، بوی و روشنی نسبتاً بیشتر حساس میباشد. داشتن اختلال طیف اوتیسم (ASD)/سندروم اسپرگر ممکن است یک دارایی ثابت شود چون شخص مصاب اکثراً از خود استقامت نشان میدهد، در کار های خود دقیق میباشد و میتواند طی مدت طولانی تمرکز فکری نماید.
اختلال طیف اوتیسم (ASD)/سندروم اسپرگر ممکن است منجر به ناتوانی گردد
داشتن اختلال طیف اوتیسم (ASD)/سندروم اسپرگر باعث حساسیت بیشتر در برابر فشار عصبی (استرس) شده میتواند که این بی نظمی به نوبه خود ممکن است باعث شود که مریض به آسانی و به زودی دچار اضطراب، افسردگی و وسواس اجباری شود. تغییرات اعم کوچک و بزرگ در محیط خارجی نیز میتوانند ناراحت کننده ثابت شوند. چون شخص مبتلا به این اختلال نمیتواند روش عملکرد خود را درست مهار نماید، ممکن است اطرافیان رفتار مریض را درست درک ننموده و بسیار به آسانی دچار سوء تفاهم گردند. این خلاف معمول نیست که مکاتب و محل های کار همیشه شرایط سازگار و موزون نسبت به تنوع عملکرد عقلی و عصبی مریض را در اختیار مریض قرار ندهند. به عبارت دیگر آگاهی لازم و درک از طرف اطرافیان حائز اهمیت زیاد است.
اختلال طیف اوتیسم (ASD)/سندروم اسپرگر از فرد تا فرد دیگر فرق و تفاوت دارد
طیف یا گستره اوتیسم بسیار وسیع است و ممکن است از شخص تا شخص فرق داشته و علایم و نشانه های آن مختلف باشند. اینکه مریض جهان را چطور درک میکند، مشکلات را به چه شیوه حل میسازد و استعداد عقلی اش نیز نقش عمده یی را بازی میکند.
جهت دریافت کمک به کجا مراجعه کنم؟
اگر شما گمان میکنید که مبتلای اختلال طیف اوتیسم (ASD)/سندروم اسپرگر هستید، میتوانید به یکی از کلینیک های عقلی و عصبی مراجعه کنید که در آنجا در عرصه ارزیابی و تشخیص اینکه آیا شما مبتلای اختلال طیف اوتیسم (ASD)/سندروم اسپرگر هستید یا خیر و یا اینکه علایم تان ناشی از سایر دلایل اند، کمک دریافت خواهید کرد. در مرحله اول با یک دکتور یا یک روانشناس بمنظور تشخیص مقدماتی ملاقات خواهید کرد. بعد از آن یک بررسی را بمنظور تشخیص اینکه آیا شما دچار اختلال طیف اوتیسم (ASD)/سندروم اسپرگر هستید یا خیر، انجام خواهید داد.